Na terenie północnej Kenii odkryto starożytny cmentarz, gdzie znajdują się szczątki setek osób. Nekropolia liczy sobie 5 tys. lat i daje badaczom wskazówki na temat tego, jak organizowały się wczesne społeczności pasterskie.
Na najwcześniejszy i największy cmentarz we wschodniej Afryce natknął się międzynarodowy zespół naukowców złożony m.in. z badaczy z nowojorskiego Uniwersytetu Stony Brook oraz z Instytutu Nauki o Historii Człowieka im. Maxa Plancka w Niemczech. Wyniki badań prowadzonych przez Elizabeth Hildebrand ukazały się w „Proceedings of the National Academy of Science”.
Lothagam North Pillar Site – miejsce prowadzonych prac badawczych – zostało zbudowane najprawdopodobniej między 5 a 4,3 tys. lat temu przez ludy pasterskie zamieszkujące okolice Jeziora Turkana w Kenii – uważają naukowcy. Według nich była to mała grupa ludzi bez rozbudowanej hierarchii społecznej. Budowa przez tak małą społeczność tak dużego projektu publicznego jest sprzeczna z narracjami na temat wczesnych społeczeństw.
W zmieniającym się środowisku Afryki, pasterska społeczność zamieszkująca okolice dużego jeziora zjednoczyła się, a następnie stworzyła ogromny, publiczny cmentarz z gigantycznymi kolumnami, kamiennymi kręgami i kopcami. Pochowano tam kilkaset osób różnych płci i w różnym wieku. Miejsce pochówku i ornamenty nie sugerują żadnej hierarchii społecznej. Znalezione przy zmarłych przedmioty także wskazują na brak silnej hierarchii – ozdoby są mniej więcej takie same i w podobnej ilości.
Ta stara nekropolia była cmentarzem komunalnym i funkcjonowała przez kilka wieków – uważają archeolodzy. Na początku, jak twierdzą specjaliści, powstał okrąg o średnicy około 30 metrów z zagłębieniem w środku, gdzie chowano zmarłych. Gdy już brakowało miejsca, ciała były przykrywane kamieniami, a na szczycie kamieni umieszczano ogromne, megalityczne kolumny, niektóre pochodzące z odległości nawet kilometra.
Dotychczas uważano, że tak duże i skomplikowane konstrukcje, mające znaczenie publiczne, jako pamiątki wspólnej historii, ideałów i kultury, mogło wznosić ugruntowane, społecznie uwarstwione społeczeństwo z obfitymi zasobami i silnym przywództwem. Uważano, że struktura polityczna i zasoby do specjalizacji są warunkami wstępnymi do angażowania się w tworzenie takich budowli. Tego typu monumenty były więc uważane za wiarygodne wskaźniki złożonych społeczeństw o zróżnicowanych klasach społecznych. Ale znaleziska na stanowisku Lothagam zdają się przeczyć tej koncepcji. Cmentarz został zbudowany przez pasterzy, bez żadnych oznak sztywnej hierarchii społecznej.
- To odkrycie kwestionuje wcześniejsze pomysły dotyczące monumentalnych budowli – powiedziała Elizabeth Sawchuk z Uniwersytetu Stony Brook, współautorka badań. - Wobec braku innych dowodów, stanowisko Lothagam to przykład budowania takich konstrukcji, który nie jest w oczywisty sposób powiązany z pojawieniem się hierarchii, zmuszając nas do rozważenia innych narracji zmian społecznych – dodała.
Ozdoby - wisiorki i kolczyki znalezione na cmentarzysku. Fot. Katherine Grillo
Podobne przykłady takich budowli można znaleźć w innych miejscach w Afryce i na innych kontynentach, gdzie monumentalne struktury zostały zbudowane przez grupy uważane za egalitarne w swojej organizacji społecznej. Badania Hildebrand mogą zmienić spojrzenie na to, jak i dlaczego duże grupy ludzi spotykają się, by tworzyć złożone społeczeństwa.
Naukowcy uważają, że w tym przypadku cmentarz Lothagam został zbudowany w okresie głębokich zmian. Ludzie przybywający w okolice Jeziora Turkana z owcami, kozami i bydłem napotkali różne grupy rybaków, łowców czy zbieraczy już żyjących wokół jeziora. Dodatkowo przybysze i mieszkańcy stanęli w obliczu trudnej sytuacji ekologicznej, ponieważ roczne opady zmniejszyły się w tym okresie, a Jezioro Turkana zmniejszyło się nawet o połowę. Wcześni osadnicy mogli zbudować cmentarz, jako miejsce spotkań ludzi, aby tworzyć i utrzymywać sieci społeczne i poradzić sobie z poważnymi zmianami gospodarczymi i środowiskowymi.
- Takie konstrukcje mogły służyć jako miejsce gromadzenia się, odnawiania więzi społecznych i wzmacniania swojej tożsamości. Wymiana informacji i interakcja poprzez wspólny rytuał mogły pomóc mobilnym grupom pasterskim w poruszaniu się w szybko zmieniającym się fizycznym krajobrazie – powiedziała Anneke Jansen z Instytutu im. Maxa Plancka.
Po kilku stuleciach pasterstwo ugruntowało się na nowych terenach, a poziom jeziora ustabilizował się. W tym czasie cmentarz przestał być używany. - Lothagam jest najwcześniejszym znanym tego typu miejscem we wschodniej Afryce, zbudowanym przez pierwszych pasterzy żyjących w tym regionie. To odkrycie sprawia, że zastanawiamy się, jak definiujemy społeczną złożoność i rodzaje motywów, które kierują grupami ludzi do tworzenia publicznej architektury – przyznała Hildebrand.
Źródło: Max Planck Institute for the Science of Human History, fot. Katherine Grillo/ Max Planck Institute for the Science of Human History
